Εικόνα: COSMOTE CHRONOS
Στο επίκεντρο των σύγχρονων συζητήσεων γύρω από τον πολιτισμό κυριαρχούν ζητήματα που συνδέονται με τη διατήρηση της εγχώριας πολιτιστικής κληρονομιάς κάθε τόπου. Ο εορτασμός της Παγκόσμιας Ημέρας Πολιτιστικής Κληρονομιάς, γνωστής και ως Παγκόσμιας Ημέρας Μνημείων και Τοποθεσιών, μας δίνει την ευκαιρία να στοχαστούμε πάνω στον καίριο ρόλο των νέων τεχνολογιών, όχι μόνο στη διάσωση των πολιτιστικών κληροδοτημάτων μας (άμεσα συνδεδεμένα με τη συλλογική μας μνήμη), αλλά και στην ίδια την παραγωγή ψηφιακών ισοδύναμων των έργων τέχνης και των μνημείων, τα οποία έχουν οριστεί από την UNESCO ως ψηφιακή πολιτιστική κληρονομιά.
Με αφορμή την ημέρα, θα επαναφέρουμε στο προσκήνιο ένα μοναδικό μνημείο της Κλασικής Αρχαιότητας που δεν υπήρξε ποτέ ορατό στον μοντέρνο κόσμο, και θα ανατρέξουμε στις απόπειρες αναπαράστασής του μέσα στο χρόνο.
Το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς Παρθένου, έργο του Φειδία, κατασκευάστηκε μεταξύ 446 και 438 π.Χ. με σκοπό να τοποθετηθεί εντός του Παρθενώνα, προς τιμήν της θεάς – προστάτιδας των Αθηνών. Το μνημειώδες άγαλμα, ύψους περίπου 11,5 μέτρων, που είτε κάηκε σε μεγάλη πυρκαγιά του 3ο αιώνα μ.Χ., είτε καταστράφηκε κάτω από άγνωστες σε εμάς συνθήκες, για τους αρχαίους Έλληνες δεν αποτελούσε απλώς μια αναπαράσταση της θεάς. Σύμφωνα με τις τότε πεποιθήσεις, γνωστές από πηγές όπως τα κείμενα του Παυσανία, η ίδια η θεότητα εμφανιζόταν απροσδόκητα εμπρός στους πιστούς μέσω της μορφής του λατρευτικού αγάλματος (ἐπιφάνεια).
Μέχρι το 1990, και την αποκάλυψη στο κοινό του πιο ακριβούς αντιγράφου της Αθηνάς Παρθένου στο Νάσβιλ του Τενεσί, μαρμάρινα ρωμαϊκά αντίγραφα (σε πολύ μικρότερη κλίμακα του πρωτότυπου) και περιγραφές μας βοηθούσαν να προσεγγίσουμε την όψη της χρυσελεφάντινης Αθηνάς. Το άγαλμα ήταν γύψινο με ξύλινο σκελετό, (από ιερό ξύλο δάσους αφιερωμένου στον θεό Απόλλωνα), ελεφαντόδοντο υποκαθιστούσε το δέρμα της θεάς και το γοργόνειο στην αιγίδα που κρατούσε, ενώ πλάκες χρυσού κάλυπταν τα μαλλιά, τον πέπλο και τον πολεμικό εξοπλισμό της.
Το 1897, με αφορμή την Centennial Exhibition του Τενεσί, κατασκευάστηκε στο Νάσβιλ το μεγαλύτερο πιστό αντίγραφο του Παρθενώνα, λόγω του χαρακτηρισμού της πόλης: «Αθήνα του Νότου». To αντίγραφο, αποφασίστηκε να μην καταστραφεί μετά το πέρας της έκθεσης, με αποτέλεσμα την ανάπλασή του και τη λειτουργία του σαν μουσείο, όπου εκτίθεται μέχρι και σήμερα μια πλούσια συλλογή έργων τέχνης από την Ευρώπη και τις Η.Π.Α. Ίσως για πρώτη φορά στην ιστορία των μνημείων, όπως τα γνωρίζουμε, η ίδια η κατασκευή – φορέας μνήμης και πολιτιστικό αντικείμενο προς διάσωση (μνημείο) γίνεται ταυτόχρονα το αρχιτεκτονικό κέλυφος που περιέχει άλλα διασωθέντα προϊόντα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Η «Αθηνά Παρθένος» του Νάσβιλ (κατασκευασμένη μεταξύ 1982 και 1990) ήρθε να κοσμήσει το εσωτερικό του «Παρθενώνα», αποτελώντας αντιστοίχως το πιο άρτιο, φυσικό ομοίωμα της Αθηνάς του Φειδία που υπήρξε ποτέ.
Η εικόνα της Αθηνάς Παρθένου, σε ένα ταξίδι στο χρόνο, παίρνει τη μορφή που αντανακλά καλύτερα την κάθε εποχή: από το κολοσσιαίο χρυσελεφάντινο πρωτότυπο του Φειδία στην Αθήνα της κλασικής αρχαιότητας, στο αγαλματίδιο του 3ου αιώνα μ.Χ. από μάρμαρο που βρέθηκε στη ρωμαϊκή έπαυλη του Βαρβακείου, στο πιστό αντίγραφο από γύψο, υαλοβάμβακα και φύλλα χρυσού στο Centennial Park του Νάσβιλ της δεκαετίας του ’80, για να καταλήξει στο εικονικό, φαντασμαγορικό ομοίωμα που εμφανίζεται, χάρη στην εφαρμογή DigiPast, στην οθόνη ενός κινητού ή τάμπλετ του 2025.
Διανύοντας πλέον τον 21ο αιώνα, η τεχνολογία έρχεται να μεταθέσει από τον φυσικό στον ψηφιακό κόσμο όλα εκείνα τα πολιτιστικά αντικείμενα του ανθρώπου που μαρτυρούν την ιστορία και τη μνήμη κάθε τόπου, συντελώντας αποφασιστικά στην διάσωση του παρελθόντος για το μέλλον.
Μέσω της εφαρμογής DIGIPAST, η εικονική σωσίας της χρυσελεφάντινης Αθηνάς είναι προσβάσιμη ανά πάσα στιγμή στον χρήστη που θα θελήσει να περιηγηθεί μέσω του διαδικτύου στην κλασική Αθήνα του Περικλή. Το πλήρως αποκατεστημένο 3D άγαλμα της θεάς επιστρέφει ψηφιακά όχι μόνο στον πρωταρχικό χώρο για τον οποίο κατασκευάστηκε, αλλά και στη χρονική περίοδο που λατρευόταν.
ΠΗΓΕΣ:
Kenneth D.S. Lapatin “Chryselephantine statuary in the ancient mediteranean world”, Oxford University Press Inc., New York 2001 (σελ. 1-61)
Θέματα Αρχαιολογίας [ τ .3.3] Σεπτέμβριος - Δεκέμβριος 2019 (https://www.themata-archaiologias.gr/wp-content/uploads/2020/04/feidias-2019-3-3-348-367.pdf)
The Collector (https://www.thecollector.com/athena-parthenos-statue/)
The Parthenon (https://www.nashvilleparthenon.com/history)
Ann M. Sallivan, “Cultural Heritage & New Media: A Future For The Past” (https://repository.law.uic.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1392&context=ripl)
UNESCO’s official site (Description of the concept of Digital Heritage): https://webarchive.unesco.org/web/20230616073538/https://en.unesco.org/themes/information-preservation/digital-heritage/concept-digital-heritage
